Zaburzenia słuchu u noworodków i dzieci. Przyczyny i leczenie

W pierwszych latach życia słuch jest kluczowym elementem rozwoju społecznego, emocjonalnego i poznawczego dzieci. Nawet jego łagodny lub częściowy ubytek może wpływać na zdolność dziecka do prawidłowego rozwoju mowy i języka. Utrata słuchu w różnym stopniu dotyczy pięciu na sto dzieci poniżej osiemnastego roku życia.

Ucho jest bardzo złożone i składa się z wielu części, w tym z ucha: zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego, a także z nerwu słuchowego (akustycznego) i układu słuchowego. Kiedy te poszczególne składniki działają poprawnie, dziecko jest w stanie słyszeć i przetwarzać dźwięki swojego otoczenia. Zaburzenia słuchu u dzieci lub utrata słuchu może wystąpić, gdy którakolwiek z tych części nie działa.

Istnieją dwie podstawowe kategorie zaburzenia słuchu u noworodków i dzieci, wrodzone (obecne przy urodzeniu) i nabyte (występujące po urodzeniu). Te ubytki słuchu, ze względu na lokalizację uszkodzenia, mogą być zmysłowo-nerwowe, przewodzeniowe lub mieszane.

Przyczyny genetycznej utraty słuchu u dzieci nie zawsze są łatwe do zidentyfikowania. Występują zarówno czynniki niegenetyczne, jak i genetyczne, do czynników niegenetycznych należą:

• Zakażenia, które matka przekazuje dziecku w łonie matki (w tym: obecność opryszczki, wirusa cytomegalii różyczki, toksoplazmozy lub innej poważnej infekcji);
• Powikłania podczas porodu, brak tlenu lub konieczność transfuzji krwi u noworodka;
• Przedwczesne narodziny. Niemowlęta o niskiej wadze urodzeniowej lub wymagające leków podtrzymujących życie z powodu wcześniactwa są zagrożone utratą słuchu;
• Niski wynik uzyskany przez noworodka podczas oceny skalą Apgar (niższy niż 5 po 1 minucie lub niższy niż 7 po 5 minutach po urodzeniu);
• Zakażenia, które mogą uszkodzić mózg po urodzeniu, takie jak zapalenie opon mózgowych lub odra;
• Stosowanie leków ototoksycznych (uszkadzających słuch) przez matkę w czasie ciąży;
• Cukrzyca matki;
• Nadużywanie narkotyków lub alkoholu przez matkę lub palenie papierosów w czasie ciąży.

Czynniki niegenetyczne stanowią około 30 – 40 procent wrodzonej utraty słuchu. Eksperci zgadzają się, że czynniki genetyczne – co oznacza, że utrata słuchu jest dziedziczna – powodują około 50- 60 procent wszystkich ubytków słuchu u dzieci. Czynniki genetyczne, które mogą powodować wrodzoną utratę słuchu, obejmują:

• Autosomalną recesywną utratę słuchu – jest to najbardziej powszechny rodzaj genetycznej wrodzonej utraty słuchu. Oznacza to, że żaden z rodziców nie ma ubytku słuchu, ale każdy rodzic nosi gen recesywny, który zostaje przekazany dziecku;
• Autosomalny dominujący ubytek słuchu – jeden rodzic niosący dominujący gen utraty słuchu przekazuje go potomstwu. Ten rodzic może mieć ubytek słuchu lub nie, ale może mieć inne objawy lub oznaki zespołu genetycznego;
• Zespoły genetyczne: Ushera (charakteryzuje się uszkodzeniem słuchu oraz postępującą dysfunkcją narządu wzroku), Treachera Collinsa (deformacje w obrębie twarzy i głowy), Waardenburga, (grupa kilku, genetycznie uwarunkowanych zespołów wad, charakteryzujących się różnego stopnia niedosłuchem, zaburzeniami pigmentacyjnymi, a także jasnymi, niekiedy różnobarwnymi tęczówkami), Downa (niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim lub średnim), Crouzona (nieprawidłowe kostnienie czaszki) i zespół Alporta (genetyczna choroba nerek).

Maluszki mogą być również dotknięte nabytą utratą słuchu u dzieci, co oznacza, że utrata słuchu występuje, mimo że miały one normalny słuch podczas narodzin. Wśród przyczyn wymienia się:

• Perforację błony bębenkowej;
• Postępujące choroby otosklerozy (dolegliwość błędnika kostnego powodująca upośledzenie słuchu) lub Meniere (choroba ucha wewnętrznego, objawiająca się szumami usznymi, zawrotami głowy i na późniejszym etapie utratą zdolności słyszenia);
• Zakażenia, takie jak zapalenie opon mózgowych, odrę, świnkę lub koklusz;
• Przyjmowanie leków ototoksycznych;
• Poważny uraz głowy;
• Narażenie na głośny hałas (np. słuchanie bardzo głośnej muzyki, zwłaszcza przez słuchawki lub wkładki douszne);
• Nieleczone lub częste zapalenie ucha środkowego (trwała utrata słuchu z powodu infekcji ucha jest jednak rzadka);
• Narażenie na bierne palenie.

Często zaburzenie słuchu u dziecka ma charakter tymczasowy i jest spowodowana zalegającą w uchu woskowiną lub infekcjami ucha środkowego. Ten rodzaj utraty słuchu zazwyczaj mija samoistnie. Jednak częste, nieleczone infekcje ucha środkowego mogą powodować kumulację uszkodzeń kości, błony bębenkowej lub nerwu słuchowego, tworząc trwały, odbiorczy ubytek słuchu.

• Przewodzeniowy – jest spowodowany problemem w uchu zewnętrznym lub środkowym, co powoduje, że dźwięk nie jest w stanie prawidłowo dotrzeć do ucha wewnętrznego. Infekcje ucha są najczęstszą przyczyną tego typu utraty słuchu u niemowląt i małych dzieci, wśród innych powodów wymienia się nadmiar woskowiny w kanale usznym, płyn w uchu środkowym lub perforacje błony bębenkowej. Ta utrata jest zwykle łagodna, tymczasowa i możliwa do leczenia lekami lub zabiegami chirurgicznymi;
• Odbiorczy (zmysłowo-nerwowy) – spowodowany problemem w uchu wewnętrznym. Przyczyną mogą być zakażenia wirusowe i bakteryjne, urazy mechaniczne, choroby metaboliczne lub neurologiczne. Ten rodzaj utraty słuchu jest zwykle stały i przeważnie nie można go wyleczyć lekami lub zabiegami chirurgicznymi, jednak aparaty słuchowe lub implanty ślimakowe mogą pomóc w większości przypadków;
• Mieszany – będący połączeniem przewodzeniowego i zmysłowo-nerwowego ubytku słuchu (dominuje jeden z nich).

Na szczęście jest bardzo niewiele ubytków słuchu, które nie mogą być wsparte nowoczesną technologią. Najskuteczniejsze leczenie zaburzenia słuchu u dziecka osiąga się dzięki wczesnej interwencji. Metoda leczenia zależy od rodzaju ubytku słuchu, jego nasilenia i potrzeb dziecka. Typowe zabiegi obejmują lekarstwa, operacje, aparaty słuchowe lub inne wspomagające urządzenia słuchające, które podkreślają głosy i pomagają dzieciom lepiej słyszeć w hałaśliwym otoczeniu. Dzięki wczesnemu leczeniu większość dzieci będzie mogła normalnie słyszeć oraz rozwijać prawidłowo mowę. Jeśli dziecko ma nawarstwianie się wosku, infekcję ucha lub inny problem powodujący czasową utratę słuchu, audiolog lub laryngolog dziecięcy zalecą leczenie. Najczęstsze metody leczenia zapalenia ucha środkowego obejmują:

• Obserwację – stan często ustępuje samoczynnie;
• Leki – pediatra może przepisać antybiotyki lub inne leki;
• Drenaż ucha – jeśli problem nie ustąpi i wydaje się, że wpływa na słuch dziecka, lekarz może zasugerować założenie tubek wentylacyjnych. Umożliwiają one odpływ płynu i mogą zapobiegać infekcjom.

W zależności od charakteru zaburzenia słuchu u dziecka może być konieczny aparat słuchowy lub inne urządzenie wzmacniające. Aparaty słuchowe pomagają zwiększyć głośność dźwięków, a nawet odbierać dźwięki, dzięki czemu to, co dzieci słyszą, jest wyraźniejsze. Istnieje kilka modeli urządzeń do wyboru, w tym zauszne aparaty słuchowe lub bardziej dyskretne, prawie całkowicie umieszczone w przewodzie słuchowym.

U niektórych dzieci, które nie słyszą ani nie rozumieją słów nawet przy pomocy aparatów słuchowych, pomocne może okazać się urządzenie nazywane implantem ślimakowym. Jest to urządzenie, które chirurgicznie zostaje umieszczone w uchu wewnętrznym, aby wysłać dźwięk bezpośrednio do nerwu słuchowego.

W przypadku dzieci, które miały ubytek słuchu, który wpłynął na ich mowę, konieczna może okazać się terapia mowy prowadzona przez logopedę, po uzyskaniu aparatów słuchowych lub implantu ślimakowego, aby pomóc mu nadrobić opóźnienia w mowie.

Problemy ze słuchem można przezwyciężyć, zwłaszcza jeśli zostaną wykryte wcześnie. Dlatego ważne jest, aby regularnie monitorować słuch dziecka. Jeśli Twoje dziecko ma problemy ze słuchem lub jego rozwój mowy wydaje się nieprawidłowy lub trudny do zrozumienia, zapraszamy do naszej Kliniki. Sprawdź też jakie mogą być przyczyny głuchoty starczej.