Choroby gruczołów ślinowych (ślinianek)

Gruczoły ślinowe to trzy pary dużych i kilkaset małych gruczołów rozrzuconych w błonie śluzowej, bez przerwy pełniących swoją funkcję.

Podstawową funkcją ślinianek jest produkcja śliny, która odbywa się w sposób ciągły oraz wzmaga się podczas spożywania posiłków. Ślina wspomaga formowanie kęsów i połykanie. Dzięki zawartej w niej amylazie ślinowej bierze udział w trawieniu pokarmów. Nawilża jamę ustną i gardło, a także hamuje rozwój drobnoustrojów.

• Zapalenia ślinianek – bolesna przypadłość dotykająca osoby w każdym wieku. Stany zapalne ślinianek mogą być wywoływane przez wirusy lub bakterie.
• Kamica ślinianek – rozwija się wskutek nagromadzenia się złogów mineralnych w przewodach wyprowadzających gruczołów. Charakterystycznymi objawami kamicy ślinianek jest zastój śliny spowodowany przytkaniem przewodów oraz kłujący ból podczas jedzenia.
• Nowotwory ślinianek – występują dosyć rzadko i najczęściej pojawiają się po 50. roku życia. Większość przypadków to nowotwory łagodne.
• Zespół Sjögrena – autoimmunologiczna choroba ślinianek. Polega na zaburzeniu wydzielania śliny i łez, co może powodować infekcje i stany zapalne w jamie ustnej oraz zapalenie spojówek i uszkodzenie rogówki oka. Głównymi objawami są suchość w jamie ustnej i suchość oczu.

Sialoendoskopia jest nową, minimalnie inwazyjną metodą umożliwiającą bezpośrednie obejrzenie wnętrza przewodów wyprowadzających dużych gruczołów ślinowych (tj. ślinianki podżuchwowej i przyusznej). Ze względu na niewielkie wymiary tychże przewodów (od 1,2 do 1,5 mm) stworzenie miniaturowych układów optycznych do ich badania stało się możliwe dopiero niedawno, dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych materiałów i technologii. W trakcie sialoendoskopii można wykonać zabiegi usunięcia patologii ze światła przewodów wyprowadzających ślinianek.

Głównymi wskazaniami do przeprowadzenia sialoendoskopii są nawracające bolesne i niebolesne obrzmienia dużych gruczołów ślinowych, które są objawem upośledzonej drożności układu przewodów wyprowadzających ślinę z miąższu ślinianki. Najczęstszą przyczyną obturacji jest kamica ślinianek, rzadziej zwężenie przewodu wyprowadzającego. Innymi patologiami utrudniającymi odpływ śliny ze ślinianek są: czopy śluzowe, polipy błony śluzowej, ciała obce, zagięcie przewodu wyprowadzającego.

Przeprowadzenie sialoendoskopii jest zawsze poprzedzone konsultacją specjalisty w zakresie otorynolaryngologii lub chirurgii szczękowo-twarzowej oraz badaniem USG ślinianek. Wskazane jest również oznaczenie grupy krwi, badania morfologii oraz układu krzepnięcia krwi. U osób dorosłych zabieg wykonywany jest najczęściej w znieczuleniu miejscowym i nie wymaga szczególnego przygotowania ze strony pacjenta. W przypadku dzieci oraz jeżeli czas wykonania procedury może przekroczyć 2 godziny zalecane jest znieczulenie ogólne i wówczas pacjent musi pozostawać na czczo przez 6 godzin poprzedzających zabieg.
Sialoendoskop wprowadzany jest do światła przewodu wyprowadzającego ślinę przez jego naturalne ujście w obrębie jamy ustnej (ujście przewodu ślinianki podżuchwowej znajduje się pod językiem na dnie jamy ustnej w okolicy wędzidełka języka, natomiast ujście przewodu ślinianki przyusznej położone jest na błonie śluzowej policzka na wysokości drugiego, górnego zęba trzonowego). Wcześniej ujście przewodu zostaje rozszerzone za pomocą zestawu sond o wzrastającej średnicy. W przypadku stwierdzenia zmian patologicznych w obrębie przewodu wyprowadzającego istnieje możliwość ich usunięcia podczas tej samej procedury. Służą do tego mikronarzędzia (kleszczyki, wiertła, koszyki, itp.) wprowadzane przez kanał roboczy endoskopu. Ewentualne zwężenia przewodów zostają poszerzone przez niskociśnieniowe balony lub za pomocą zestawu zgłębników o wzrastającej średnicy. W niektórych przypadkach do przewodu wyprowadzającego wprowadzany jest stent zapobiegający bliznowaceniu, który pozostaje tam przez około 7-10 dni.

Guzy gruczołów ślinowych leczy się operacyjnie poprzez usunięcie części lub całej ślinianki. Nowotwory złośliwe w większości przypadków wymagają leczenia skojarzonego: operacyjnego (usunięcie ślinianki wraz z węzłami chłonnymi szyi) i pooperacyjnej radioterapii.

Operacja ślinianki podjęzykowej najczęściej przeprowadzana jest przez jamę ustną, aczkolwiek w określonych przypadkach może być konieczne wykonanie dodatkowego cięcia na szyi.

Operacja ślinianki podżuchwowej przeprowadzana jest w znieczuleniu ogólnym. Cięcie skóry prowadzone jest w naturalnej bruździe skóry szyi około 3 cm poniżej brzegu żuchwy. Śliniankę zawsze usuwa się w całości wraz z fragmentem przewodu wyprowadzającego.

• Potencjalne powikłania operacji ślinianki podżuchwowej obejmują:
  zaburzenia ruchomości wargi dolnej (uszkodzenie gałęzi brzeżnej żuchwy nerwu twarzowego),
• zaburzenia czucia dna jamy ustnej i boku języka (uszkodzenie nerwu językowego),
• zaburzenia ruchomości języka (uszkodzenie nerwu podjęzykowego),
• zaburzenia czucia skóry operowanej okolicy (uszkodzenie nerwów czuciowych),
• krwawienie w jamie pooperacyjnej,
• zakażenie jamy pooperacyjnej.

W okresie pooperacyjnym stosowana jest antybiotykoterapia przez 5-7 dni, zaleca się ochronę rany pooperacyjnej przed zamoczeniem przez 1 tydzień oraz oszczędzający tryb życia przez około 2 tygodnie. Szwy skórne usuwane są po 7 dniach.

Operacja ślinianki przyusznej (parotidektomia) wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym. Cięcie skóry zaczyna się przed małżowiną uszną, a następnie za kątem żuchwy prowadzone jest na krótkim odcinku w dół na szyję. Najczęściej usuwa się guz wraz z fragmentem ślinianki, usunięcie całej przeprowadzane jest jedynie w określonych przypadkach.
Potencjalne powikłania parotidektomii obejmują:

• zaburzenia czucia okolicy płatka małżowiny usznej (uszkodzenie nerwu usznego wielkiego);
• krwawienie w jamie pooperacyjnej;
• retencja lub wyciek śliny z jamy pooperacyjnej;
• nadmierna potliwość i zaczerwienie skóry okolicy przydusznej podczas spożywania posiłków (Zespół Łucji Frey).

Wymienione powikłania występują sporadycznie i w większości przypadków są przemijające. W okresie pooperacyjnym stosowana jest antybiotykoterapia przez 5-7 dni, zaleca się ochronę rany pooperacyjnej przed zamoczeniem przez 1 tydzień oraz oszczędzający tryb życia przez około 2 tygodnie. Szwy skórne usuwane są po 7 dniach.