Diagnostyka endoskopowa gruczołów ślinowych (ślinianek)

Sialoendoskopia jest minimalnie inwazyjną metodą umożliwiającą bezpośrednie obejrzenie wnętrza przewodów wyprowadzających dużych gruczołów ślinowych (tj. ślinianki podżuchwowej i przyusznej). Ze względu na niewielkie wymiary tychże przewodów (od 1,2 mm do 1,5 mm) stworzenie miniaturowych układów optycznych do ich badania stało się możliwe dopiero niedawno, dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych materiałów i technologii. Metoda ta pozwala na zdiagnozowanie znacznego odsetka pacjentów z zapalnymi i nienowotworowymi schorzeniami ślinianek, którzy wcześniej pozostawali niezdiagnozowani pomimo stosowania nowoczesnych radiologicznych technik obrazowania. Dodatkowo metoda ta stosowana jest w leczeniu kamicy ślinianek.

Choroby ślinianek

• Zapalenia ślinianek – bolesna przypadłość dotykająca osoby w każdym wieku. Stany zapalne ślinianek mogą być wywoływane przez wirusy lub bakterie. Zapalenia ślinianek możemy podzielić na:
• Świnka (nagminne zapalenie przusznic) to choroba wieku dziecięcego, wywoływana przez zakażenie paramyksowirusem, przenoszona drogą kropelkową. Niedoleczona może powodować groźne powikłania.
• Wirusowe zapalenie gruczołów ślinowych – wywołane przez zakażenie różnymi wirusami, np. cytomegalowirusem, wirusem EBV, Coxackie, a także wirusem grypy. Mogą pojawić się raz w ostrej postaci i zniknąć lub przejść w postać przewlekłą.
• Ostre ropne zapalenie ślinianek – najczęściej spowodowane krwiopochodnym zakażeniem bakteryjnym.
• Przewlekłe zapalenie ślinianek – zazwyczaj bezbolesne i obustronne powiększenie ślinianek wywołane przez wirus HIV.
• Nawracające zapalenie ślinianek – najprawdopodobniej spowodowane nieprawidłową budową przewodów wyprowadzających ślinę lub chorobami autoimmunologicznymi.
• Kamica ślinianek – rozwija się wskutek nagromadzenia się złogów mineralnych w przewodach wyprowadzających gruczołów. Charakterystycznymi objawami kamicy ślinianek jest zastój śliny spowodowany przytkaniem przewodów oraz kłujący ból podczas jedzenia. Kamienie śliniankowe należy usunąć (chirurgicznie bądź endoskopowo).
• Nowotwory ślinianek – występują dosyć rzadko i najczęściej pojawiają się po 50. roku życia. Większość przypadków to nowotwory łagodne. Leczenie guzów ślinianek polega na ich chirurgicznym usunięciu, czasem uzupełnionym o radioterapię.
• Zespół Sjögrena – autoimmunologiczna choroba ślinianek. Polega na zaburzeniu w wydzielaniu śliny i łez, co może powodować infekcje i stany zapalne w jamie ustnej oraz zapalenie spojówek i uszkodzenie rogówki oka. Głównymi objawami jest suchość w jamie ustnej i suchość oczu. Leczenie polega na podaniu leków przeciwzapalnych lub immunosupresyjnych. W przypadku zaburzeń wydzielania śliny stosuje się metody stymulacji jej wydzielania, bądź środki będące jej substytutem.

Na czym polega sialoendoskopia?

Zabieg sialoendoskopii polega na wprowadzeniu do przewodów ślinianek cienkiego, endoskopowego urządzenia wyposażonego w układ optyczny, który pozwala na wgląd w system przewodów wyprowadzających gruczołu ślinowego i zlokalizowanie przyczyny niedrożności. W zależności od tego, jaka jest przyczyna, korzystając z kanału operacyjnego, wprowadza się specjalne endoskopowe mikronarzędzia, za pomocą których usuwa się zalegające kamienie lub rozszerza zwężone odcinki przewodów wyprowadzających.

Wskazania do wykonania sialoendoskopii

Głównymi wskazaniami do przeprowadzenia sialoendoskopii są nawracające bolesne i niebolesne obrzmienia, choroby dużych gruczołów ślinowych, które są objawem upośledzonej drożności układu przewodów wyprowadzających ślinę z miąższu ślinianki. Najczęstszą przyczyną obturacji jest kamica ślinianek, rzadziej zwężenie przewodu wyprowadzającego. Innymi patologiami utrudniającymi odpływ śliny ze ślinianek są: czopy śluzowe, polipy błony śluzowej, ciała obce, zagięcie przewodu wyprowadzającego.

Pozostałymi wskazaniami do sialoendoskopii są: nawracające młodzieńcze zapalenie ślinianki przyusznej, zespół Sjögrena, zakażenie wirusem HIV, a ostatnio również łagodne nowotwory ślinianek.

Sialoendoskopia – przygotowanie do badania

Przeprowadzenie sialoendoskopii jest zawsze poprzedzone konsultacją specjalisty w zakresie otorynolaryngologii lub chirurgii szczękowo-twarzowej oraz badaniem USG ślinianek. Wskazane jest również oznaczenie grupy krwi, badania morfologii oraz układu krzepnięcia krwi. U osób dorosłych zabieg wykonywany jest najczęściej w znieczuleniu miejscowym i nie wymaga szczególnego przygotowania ze strony pacjenta. W przypadku dzieci oraz jeżeli czas wykonania procedury może przekroczyć 2 godziny zalecane jest znieczulenie ogólne – wówczas pacjent musi pozostać na czczo przez 6 godzin przed zabiegiem.

Sialoendoskopia – przebieg badania

Sialoendoskop wprowadzany jest do światła przewodu wyprowadzającego ślinianki przez jego naturalne ujście w obrębie jamy ustnej (ujście przewodu ślinianki podżuchwowej znajduje się pod językiem na dnie jamy ustnej w okolicy wędzidełka języka, natomiast ujście przewodu ślinianki przyusznej położone jest na błonie śluzowej policzka na wysokości drugiego, górnego zęba trzonowego). Wcześniej ujście przewodu zostaje rozszerzone za pomocą zestawu sond o wzrastającej średnicy. W przypadku stwierdzenia zmian patologicznych w obrębie przewodu wyprowadzającego istnieje możliwość ich usunięcia podczas tej samej procedury. Służą do tego mikronarzędzia (kleszczyki, wiertła, koszyki, itp.) wprowadzane przez kanał roboczy endoskopu. Ewentualne zwężenia przewodów zostają poszerzone przez niskociśnieniowe balony lub za pomocą zestawu zgłębników o wzrastającej średnicy. W niektórych przypadkach do przewodu wyprowadzającego wprowadzany jest stent zapobiegający bliznowaceniu, który pozostaje tam przez około 7-10 dni.
Po zabiegu pacjenci rutynowo przyjmują antybiotyk, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz leki rozkurczowe. Ponadto wskazany jest masaż ślinianki poddanej zabiegowi.

Jakie informacje uzyskujemy dzięki badaniu?

Zastosowanie sialoendoskopii pozwala zdiagnozować i leczyć większość z patologii powodujących obturacyjne choroby dużych gruczołów ślinowych. Dodatkowo metoda ta coraz częściej wykorzystywana jest w diagnostyce łagodnych nowotworów ślinianek, umożliwiając w sposób minimalnie inwazyjny pobranie wycinków do badania histopatologicznego.