BILANS ZDROWIA DZIECKA

Bilans przeprowadzany jest przez lekarza rodzinnego lub pediatrę w przychodni, w poradni dzieci zdrowych. Rodzic powinien pamiętać o zabraniu ze sobą odpowiednich dokumentów, m.in. książeczki zdrowia dziecka, którą otrzymuje tuż po jego urodzeniu. Dodatkowo, warto mieć ze sobą pozostałe zaświadczenia o stanie zdrowia dziecka np. historię przebytych chorób, wypisy ze szpitala, czy wyniki ostatniego prześwietlenia.

Lekarze pediatrzy zazwyczaj stosują następujące oznaczenia stanu zdrowia dziecka:

• P – stan prawidłowy,
• O – oznaczający, dziecko wymaga obserwacji, bądź skierowania na badania specjalistyczne,
• N – stan nieprawidłowy.

Pierwszy bilans, tzw. bilans otwarcia, wykonywany jest tuż po urodzeniu lub w momencie, gdy dziecko leży na oddziale noworodkowym (najpóźniej 4 doba życia). Celem jego przeprowadzenia jest wykluczenie patologii powstałych w okresie ciąży, podczas porodu oraz zweryfikowanie czynników, które mogą oddziaływać na funkcjonowanie organizmu dziecka.
Lekarz, odbierający poród, ocenia stan zdrowia niemowlęcia według skali Apgar. Bada prawidłowość akcji serca i oddechu. Sprawdza również napięcie mięśni, barwę skóry oraz obserwuje odruch na wprowadzenie do nosa cewnika. Za każdy z pięciu wymienionych aspektów dziecko może otrzymać od 0 do 2 punktów. Otrzymanie 10 punktów według skali Apgar, oznacza pełną gotowość do życia. Ponadto, dziecko jest również mierzone oraz ważone. Sprawdzany jest także obwód główki i klatki piersiowej. Te cztery parametry pozwolą na obserwacje prawidłowości rozwoju w kolejnych tygodniach życia dziecka. Lekarz na oddziale noworodkowym wykonuje testy przesiewowe obejmujące m.in. badania krwi, w tym: badanie poziomu TSH (wykluczenie niedoczynności tarczycy) i test na poziom fenyloketonurii (choroba metaboliczna) oraz badania przesiewowe w kierunku mukowiscydozy. Przeprowadza ocenę neurologiczną poprzez sprawdzenie noworodkowych odruchów bezwarunkowych tj. chodu automatycznego, podparcia, ssania i szukania. Wykonywane są również badania przesiewowe słuchu. Ocenie zostaje poddany też staw biodrowy, w celu wyeliminowania dysplazji. Ocena bioder w Oddziale Noworodkowym ma charakter kliniczny, lekarz neonatolog kontroluje zakresy ruchomości stawów biodrowych i poszukuje niepokojących objawów – przeskakiwania i wyważania. W wypadku ich stwierdzenia lekarz neonatolog kieruje dziecko do wcześniejszej oceny przez ortopedę.

W pierwszym roku życia dziecka bilans zdrowia dziecka wykonywany jest zazwyczaj przy okazji szczepień: ok. 4 tygodnia, między 3, a 6 oraz między 9 i 12 miesiącem życia. Są to najważniejsze badania, ponieważ oceniają ogólny stan zdrowia dziecka. Poza tym wczesne wykrycie ewentualnych zaburzeń czy nieprawidłowości może znacznie przyspieszyć powrót do pełnej sprawności.
W pierwszym roku życia dziecka obowiązują również przesiewowe badania preluksacyjne. Preluksacja oznacza diagnostykę w kierunku rozwojowej dysplazji stawu biodrowego. Dziecko powinno być poddane badaniu preluksacyjnemu dwukrotnie w 6 oraz po 12 tygodniu życia. W ramach wizyty preluksacyjnej wykonywane jest badanie ultrasonograficzne stawów biodrowych metodą Grafa. Badania te mają na celu wczesne wykrycie dysplazji stawów biodrowych, która w pierwszym roku życia dziecka poddaje się leczeniu nieoperacyjnemu z dobrymi wynikami. W przypadku opóźnienia wykrycia dysplazji i stwierdzenia jej po pierwszym roku życia dziecka, leczenie ma już charakter operacyjny.
Kolejna ocena ortopedyczna obejmuje badanie dziecka po rozpoczęciu samodzielnego chodzenia. Dzieci rozpoczynają chodzenie pomiędzy 10, a 18 miesiącem życia, najczęściej w 12-13. Po rozpoczęciu chodzenia ortopeda ocenia sposób chodzenia dziecka, ocenia stopy oraz zakresy ruchomości kończyn. Brak inicjacji chodzenia przez dziecko do 18 miesiąca życia, jest wskazaniem do diagnostyki neurologicznej i może być objawem nieprawidłowości w ośrodkowym układzie nerwowym.

Bilans dwulatka rozpoczyna się od przeprowadzenia wywiadu z rodzicem. Pytania dotyczą zazwyczaj ogólnego stanu zdrowia, jak również przebytych chorób czy urazów. Dodatkowo, lekarz kontroluje czy dziecko zostało poddane szczepieniom ochronnym, zgodnie z kalendarzem szczepień, oraz ocenia ogólne tempo rozwoju psychomotorycznego i fizycznego. Wykonuje pomiary wzrostu wagi i ciała, by wykluczyć zaburzenia rozwoju fizycznego, posługując się siatką centylową. Badania dwulatka służą głównie wyeliminowaniu wad wzroku (astygmatyzm, krótkowzroczność, zez – test Hirschberga) oraz słuchu, a także wad wrodzonych, które wcześniej nie zostały rozpoznane. Podczas bilansu dwulatka ocenia się również postawę dziecka oraz zdolności manualne. Weryfikacji zostaje poddana mowa, czyli wypowiedzi prostych zdań, pojedynczych słów. Badania często są rozszerzane m.in. o sprawdzenie stanu uzębienia i prawidłowości ujścia cewki moczowej.
Ocena ortopedyczna dwulatków polega na ocenie chodu, ocenie długości kończyn, zakresów ruchomości oraz wyglądu kolan i stóp. Wiek dwóch lat jest zwykle dla rodzica bardzo niepokojący, ponieważ w tym okresie występuje zwiększenie fizjologicznej koślawości stawów kolanowych oraz fizjologicznej stopy płasko-koślawej. Celem badania ortopedycznego jest wykrycie tych dzieci, u których zaburzenia osi kończyn oraz budowa stóp nie są fizjologią i mogą wymagać leczenia.

Bilans czterolatka jest nieco bardziej obszerny, niż grupa badań dwulatka. Oprócz podstawowych pomiarów, jak masa czy długość ciała, lekarz wykonuje również pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Badanie wzroku rozszerzone jest o badanie z użyciem tablic rysunkowych. Dodatkowo, ocenie zostaje poddana postawa ciała, w celu wyeliminowania bocznego skrzywienia kręgosłupa. Sprawdza się także ustawienie kończyn dolnych i kształt stóp. Zlecane jest również wykonanie badania stomatologicznego pod kątem oceny stanu uzębienia mlecznego.
Ocena przez ortopedę sprowadza się do ponownej analizy rozwoju chodu oraz oceny osi kończyn. W wieku 4 lat, powinna rozpocząć się u dziecka spontaniczna rozwojowa korekcja fizjologicznej koślawości kolan. Ocenia się także budowę pleców i ustawienie łopatek.

W wieku szkolnym bilanse przeprowadzane są kilka razy.

Pierwszy z nich wykonywany jest na samym początku drogi edukacyjnej dziecka (5-6 r.ż.). Podczas badań ocenia się ogólną gotowość do podjęcia nauki w szkole. W przypadku wykazania nieprawidłowego rozwoju, obligatoryjne są ćwiczenia rehabilitacyjne oraz odpowiednio dobrane metody leczenia, które mogą wspomóc dziecko przystosować się do nowej sytuacji. Jeśli podczas badań zostanie wykryte poważne schorzenie (np. nerwica), zazwyczaj dziecko zostaje wysłane do szkoły rok późnej. Przy niewielkich nieprawidłowościach, rekomenduje się zajęcia wyrównawcze. Ocenie zostaje poddana zdolność koncentracji oraz zasób słownictwa. Pedagog szkolny wydaje opinie dotyczącą gotowości do podjęcia nauki w placówce edukacyjnej, natomiast psycholog o dojrzałości intelektualnej. Oprócz badań, które zawarte są w bilansie czterolatka, wykonuje się badania lateryzacji. Pozwalają one sprawdzić, którą ręką posługuje się dziecko podczas wykonywania różnych czynności. Dodatkowo badane są zewnętrzne narządy płciowe, pod kątem takich wad jak: stulejka (czyli zwężenie napletka), spodziectwo (problemy związane z niewłaściwym ujściem cewki moczowej) i wnętrostwo (nieobecność jąder w mosznie).

Ocena dziecka sześcioletniego przez ortopedę skupia się przede wszystkim na ocenie stóp i kręgosłupa. W tym wieku ustępują objawy fizjologicznej stopy płasko-koślawej i w razie jej utrzymywania konieczne będzie skierowanie pacjenta do gimnastyki korekcyjnej. Ocena ortopedyczna obejmuje również badanie pleców. Wczesny wiek szkolny jest pierwszym okresem krytycznym dla rozwoju wad postawy. Wiąże się to ze zmianą aktywnego trybu życia małego dziecka w siedzący tryb życia dziecka szkolnego. Badaniu poddaje się kręgosłup, poszukuje się wad pleców. W razie potrzeby kieruje się pacjenta na ćwiczenia korekcyjne.

Następny bilans przeprowadzany jest jest w wieku 10 lat i zawiera tożsame badania (prócz oceny narządów płciowych), co w przypadku bilansu 5-6 latka. Jedynie badanie narządu wzroku jest rozszerzone o sprawdzenie daltonizmu. Bilans 14-15 latka jest o wiele bardziej rozszerzony. Podczas badania sprawdzany jest poziom dojrzałości płciowej oraz kontrolowana jest wielkość tarczycy. Dodatkowo, lekarz może zlecić również wykonanie zdjęcia RTG klatki piersiowej oraz podstawowe badania krwi i moczu. Podczas badań określa się ewentualne przeciwskazania do wykonywania przyszłego zawodu.

Bilanse ortopedyczne młodzieży dojrzewającej mają na celu przede wszystkim wczesne wykrycie schorzeń kręgosłupa, takich jak skolioza i choroba Scheuermanna. Oba te schorzenia pojawiają się w tzw. drugim okresie krytycznym. W tym czasie, w okresie dużego skoku wzrostowego, może ujawnić się i szybko postępować skolioza, która jest poważnym, trójpłaszczyznowym zniekształceniem kręgosłupa. Jej wczesne wykrycie i dopasowanie metody leczenia do stopnia skrzywienia oraz jej dynamiki, pozwoli uniknąć znacznej deformacji tułowia. Choroba Scheuermanna dotyczy młodzieży już po skoku wzrostowym, charakteryzuje się plecami okrągłymi, pochyleniem tułowia i bólami. Jej wczesne wykrycie oraz wczesne wdrożenie programu ćwiczeń korekcyjnych umożliwia uniknięcie powstania trwałych deformacji grzbietu i przewlekłych dolegliwości w życiu dorosłym.

Ostatni bilans zdrowia wykonywany jest w wieku 17-19 lat, wraz z zakończeniem szkoły średniej. Badanie to podsumowuję stan zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego, w aspekcie dalszego kształcenia, nauki zawodu czy możliwości posiadania potomstwa. Podczas badania lekarz przeprowadza z pacjentem (ewentualnie z jego rodzicami, o ile dziecko nie ma ukończonych 18 lat) wywiad. Porusza tematy związane ze złymi nawykami w zachowaniu zdrowotnym (np. palenie tytoniu, zażywanie narkotyków), sytuacją w szkole oraz pyta o plany związane z przyszłym zawodem. Bada dolegliwości psychosomatyczne i psychospołeczne, jak zaburzenia koncentracji czy skłonność do stanów depresyjnych. Podczas bilansu zostaje poddany ocenie rozwój dojrzewania płciowego. Dodatkowo lekarz bada gruczoł tarczowy – obecność wola, powiększenie tarczycy. Ocenie zostaje poddana również jama ustna. Lekarz – pediatra sprawdza stan uzębienia pod kątem próchnicy, kamienia, zapachu itp.

W wynikach bilansu można znaleźć odpowiedzi na trzy następujące pytania:

• Czy występują ograniczenia w zakresie dalszego kształcenia czy podjęcia pracy?
• Czy dziecko rozwija się prawidłowo pod kątem zdrowia reprodukcyjnego?
• Czy stan zdrowia można określić jako dobry? Czy jednak występują zaburzenia i należy podjąć leczenie?

Bilanse zdrowia dziecka są badaniami obowiązkowymi. Mimo to, są one często pomijane przez rodziców. Jest to duży błąd. Systematyczność wykonywania badań zwiększa szanse na utrzymanie prawidłowego stanu zdrowia dziecka, a w razie ewentualnych zaburzeń, pozwala na ich wczesne wykrycie.

dr Tomasz Rawo