13 listopada 2013
13 listopada 2013
Female Athlete Triad (Triada Sportsmenek) jest definiowana jako zespół objawów i stanów patologicznych obejmujących:
Niska dostępność energii
W wielu sportach, w związku zarówno z aspektem estetycznym, jak i szczególną aktywnością fizyczną wymagana jest bardzo szczupła budowa ciała (np. balet czy łyżwiarstwo figurowe). Wiele zawodniczek pod wpływem presji obniżenia poziomu tkanki tłuszczowej decyduje się na bardzo surowe diety, co może mieć katastrofalne skutki. Niektóre z nich mogą nawet cierpieć na Anorexię lub Bulimię.
Istnieją też dyscypliny, gdzie ze względu na bardzo duże objętości i intensywności treningów (np. bieganie, wioślarstwo, kolarstwo) dochodzi do znacznego deficytu energetycznego. Jednym słowem: mniej energii jest dostarczanej z posiłkami niż wymaga tego zapotrzebowanie organizmu. Taka zawodniczka może przez długi czas utrzymywać jednak wagę na stałym poziomie, gdyż organizm niejako, czasowo adaptuje się do tej trudnej sytuacji, a jednym objawem mogą być zaburzenia miesiączkowania. To utrzymywanie wagi na stałym poziomie może prowadzić do złudnego przekonania, że bilans energetyczny jest prawidłowy.
Niezależnie jednak od przyczyny tej niskiej dostępności energii dochodzi do całej kaskady procesów zwanych Triadą Sportsmenek. Ważne jest, aby podkreślić, że te zawodniczki nie będą miały poczucia, że za mało lub nieodpowiednio jedzą. One mogą jak na normalną osobę jeść wystarczająco, ale jak na ciężko trenującą zawodniczkę zwyczajnie za mało, lub nieprawidłowo. Jednocześnie u tych zawodniczek można zaobserwować zmniejszenie łaknienia wywołane intensywnym, ciężkim treningiem. Pomimo, że jedzą za mało – nie czują głodu.
Lekarze i trenerzy powinni edukować zawodniczki, że utrata wagi wcale nie konicznie da w efekcie poprawienie wyniku sportowego.Zawodniczka, która już wyjściowo jest szczupła – w czasie takiej diety będzie traciła bardzo dużo tkanki mięśniowej (nawet do 60% utraty wagi, wynika z utraty nie tkanki tłuszczowej, ale właśnie mięśniowej). Również inne objawy związane ze złym odżywieniem, jak np. przewlekłe zmęczenie, anemia, zaburzenia elektrolitowe czy depresja dodatkowo przyczynią się do pogorszenia wyniku sportowego.
Zaburzenia funkcji menstruacyjnych
Brak miesiączki dotyczy średnio 2-5% kobiet, jednak w populacjach kobiet w niektórych dyscyplinach sportowych (zwłaszcza tych, w których wymagana jest bardzo szczupła sylwetka, lub które związane są z treningiem wytrzymałościowym) ten odsetek może sięgać nawet 66%! Zjawisko jest tak powszechne, że wielu uważa go za normę, a normą z całą pewnością nie jest. Co więcej tak znaczne zaburzenia funkcji menstruacyjnych mogą mieć katastrofalne skutki dla całego organizmu.
Zgodnie z definicją przyjętą przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) brak miesiączki rozpoznajemy, gdy u kobiety powyżej 16 roku życia jest 1 lub mniej krwawień miesięcznych w roku oraz gdy u dziewczyny > 14 roku życia jest brak miesiączki i jednocześnie brak cech dojrzewania płciowego (rozwinięcie piersi oraz owłosienia w miejscach intymnych).
Jednak rozpoznanie zaburzeń miesiączkowania na tle wysiłku fizycznego lub zaburzeń odżywiania (a tak naprawdę deficytu energetycznego) powinno się odbyć po wykluczeniu innych przyczyn. Zawsze obowiązuje nas pełna diagnostyka i konsultacja ginekologiczno-endokrynologiczna. A w przypadku dziewcząt aktywnych seksualnie również test ciążowy.
Jeszcze w latach 70tych uważano, że aby mogły być prawidłowe cykle menstruacyjne % ilość tkanki tłuszczowej w ciele kobiety powinien wynosić min. 22%. Obecnie mówi się jednak, że nie ma jednego ustalonego poziomu masy tkanki tłuszczowej, po przekroczeniu którego pojawią się zaburzenia miesiączkowania lub że ten poziom może być różny u różnych zawodniczek. Dlatego też powinno się prowadzić szczegółowe obserwacje wpływu zmian składu ciała na cykl menstruacyjny u poszczególnych kobiet, tak aby określić poziom optymalny dla danej osoby.
Obniżona gęstość mineralna kości
Osteoporoza jest uogólnioną chorobą szkieletu charakteryzującą się obniżoną wytrzymałością kości co prowadzi do wzrostu ryzyka złamania. Generalnie jest to choroba charakterystyczna dla kobiet w wieku starszym, po menopauzie. Jednak w przebiegu Traidy Atletek nawet u bardzo młodych dziewcząt może dojść do nieodwarcalnego obniżenia wytrzymałości kości i powstawania złamań, które na wiele miesięcy moga ją wyłączyć z treningów.Wydaje się, że bezpośrednią przyczyną takiego stanu jest właśnie status hormonalny takiej dziewczyny/kobiety i zaburzenia miesiączkowania, jednak nie tylko. Ryzyko problemów wzrasta wraz z obniżeniem masy ciała (BMI < 18) oraz wraz z obniżeniem masy mięśniowej. Generalnie im więcej mięśni i im bardziej pracują tym kości będą bardziej wytrzymałe. Dla przykładu u niemiesiączkujących zawodniczek gęstość mineralna kości może być nawet o 25% niższa niż u ich miesiączkujących koleżanek i porównywalna z 80-letnią kobietą o siedzącym trybie życia. Niestety, jeśli dojdzie do znacznych strat, nie udaje się już tego nigdy w pełni odbudować.
Z tego względu osoby chociażby z jednym objawem Triady powinny przechodzić dokładne badania pod kątem pozostałych symptomów. Osoby z objawami Triady powinny rozpocząć leczenie od wizyty u dietetyka, który pomoże określić jaka jest obecna dostępność energii oraz zbadać przyczyny prowadzące do niedoboru energii w ustroju.
Następnie dietetyk powinien podjąć działania zwiększające dostępność energii w ustroju poprzez korektę błędów żywieniowych i modyfikację diety w przypadku zbyt dużych wydatków energetycznych. Zwiększona dostępność energii powinna być podtrzymywana do momentu aż cykle menstruacyjne powrócą do normy i będą się utrzymywać pomimo podjętych treningów.
Leczenie „Triady” z uwagi na złożoność przyczyn i objawów wymaga współpracy lekarza, dietetyka oraz w przypadku chorób na tle zaburzeń odżywiania specjalisty od zdrowia psychicznego(psychologa, psychiatry). Pomocni mogą okazać się także: wykwalifikowany trener, rodzice i inni członkowie rodziny. Ważne jest określanie u sportowców „wagi należnej”, czyli zakresu optymalnej masy ciała dla danej dyscypliny,,z odpowiednią ilością tkanki tłuszczowej, a także określanie dolnego limitu masy ciała, do którego sportowiec może się zdrowo odchudzać.
Efektywna praca zespołu wymaga zaufania ze strony zawodnika, a zespół specjalistów powinien respektować dążenia zawodnika do zachowania szczupłej sylwetki, ale takiej, która pozwoli osiągnąć wysoką wydolność fizyczną i utrzymać organizm w dobrym zdrowiu.
Materiał autorstwa dr Urszuli Zdanowicz z Carolina Medical Center pochodzi z „Magazynu Lekkoatletycznego”.