Złamania rzepki stanowią około 1% wszystkich urazów układu szkieletowego człowieka. Występują równie często u kobiet, jak i u mężczyzn.
Mechanizm złamania rzepki polega na urazie bezpośrednim lub pośrednim. Uraz bezpośredni, czyli uderzenie w rzepkę (np. w czasie upadku) powoduje raczej zmiażdżenie rzepki, bez dużego przemieszczenia ewentualnych odłamów, ale z uszkodzeniem chrząstki. Przeciwnie, uraz pośredni, czyli nagłe zgięcie w kolanie przy napiętym mięśniu czworogłowym (np. w czasie zeskoku), rozrywa rzepkę, powodując duże przemieszczenie odłamów.
Rodzaje złamań rzepki
Możemy wymienić kilka typów złamania rzepki:
- złamanie poprzeczne – występujące najczęściej w wyniku urazu pośredniego lub mieszanego. Szczelina złamania znajduje się najczęściej w połowie rzepki lub w dolnej 1/3.
- złamanie wertykalne – występuje rzadko,
- złamanie brzeżne, czyli oderwanie części bocznej lub przyśrodkowej rzepki.
Zwichnięcie rzepki do boku może powodować tzw. złamanie chrzęstno-kostne, czyli oderwanie części powierzchni chrzęstnej wraz z warstwą kości. Takie złamania są zdecydowanie częstsze u dzieci, u których istnieje większa mobilność rzepki.
Innym rodzajem złamania rzepki jest złamanie w wyniku ubytku części rzepki, spowodowanego pobraniem materiału do rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego z pasma centralnego rzepki. Aby rzepka w takiej sytuacji złamała się, potrzebny jest jeszcze uraz bezpośredni lub pośredni. Ocenia się, że taki właśnie może wystąpić w 8-10 tygodniu rehabilitacji po zabiegu.
Inną grupą urazów rzepki są złamaniach patologicznych rzepki w wyniku takich chorób jak: infekcje, nowotwory czy choroby metaboliczne. Do rozpoznania złamania rzepki zazwyczaj wystarczy zapoznanie się z mechanizmem urazu oraz badanie kliniczne i zdjęcia RTG. Większość złamań z przemieszczeniem widocznych jest na pierwszy rzut oka nawet na przeglądowych zdjęciach jednego kolana, wykonanych w projekcjach AP oraz bocznej. Część złamań jest bardziej dyskretna i do ich rozpoznania należy nieco pogłębić diagnostykę. Często potrzeba wykonać zdjęcie w dodatkowej projekcji (np. Merchanta) lub zdjęcia kontrolne drugiej kończyny. Przy dalszej niepewności z pomocą przychodzi badanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.
Jednak rozpoznanie złamania rzepki wcale nie zawsze jest oczywiste, nawet jeśli na zdjęciach rentgenowskich widzimy szczelinę w strukturze rzepki. 2% populacji posiada tak zwane rzepki dwudzielne, czyli składające się z dwóch części połączonych tkanką włóknistą lub chrzęstną.
Aby zrozumieć dlaczego taka rzepka może powstać należy prześledzić proces rozwoju rzepki. Rzepka zaczyna kostnieć w 2-6 roku życia. U 23% osób kostnienie rzepki rozpoczyna się w dwóch lub trzech niezależnych miejscach (tzw. centrach kostnienia), które około 12 roku życia łączą się tworząc jednolitą rzepkę. Czasem jednak zdarza się, że owe centra nie połączą się i wtedy mamy do czynienia z rzepką dwudzielną. Taka rzepka pozostaje najczęściej bez jakichkolwiek objawów, chociaż po urazie lub po przeciążeniu mogą pojawić się dolegliwości bólowe.
Leczenie złamania rzepki
W przeważającej większości złamań rzepki leczenie powinno być operacyjne. Przy złamaniach poprzecznych z całą pewnością nikt nie będzie miał co do tego wątpliwości. Jednak przy innych, przy mniejszym przemieszczeniu odłamów, lekarze często zastanawiają się. W takich przypadkach konieczne jest wykonanie badania rezonansu magnetycznego, który pokaże rozmiar uszkodzenia chrząstki. W przypadku istnienia uskoków na jej powierzchni i wygojenia złamania w takim ustawieniu, istnieje ryzyko złego funkcjonowania rzepki w przyszłości.
Podobna sytuacja występuje przy oderwaniu fragmentu chrzęstno-kostnego po zwichnięciu rzepki. Kiedy dochodzi już do zabiegu, zawsze należy sprawdzić poprawność nastawienia złamania, kontrolując powierzchnię chrząstki np. używając artroskopu. Sam zabieg wykonuje się „na otwarto”, czyli z cięciem skóry nad rzepką. Najczęstszą metodą operacją jest zespolenie na popręg, który składa się z dwóch drutów przechodzących przez odłamy rzeki, oraz dociskającej odłamy pętli drutu w kształcie cyfry osiem. Prawidłowo wykonany zabieg, pozwala na pełne wyzdrowienie i powrót do aktywności sprzed urazu.