Ze względu na ogromne przeciążenia, którym poddawany jest staw skokowy, tworzące go struktury kostne – kość skokowa oraz widełki stawu skokowego, tj. kostka boczna (strzałka) oraz kostka przyśrodkowa (kość piszczelowa), są do siebie dokładnie dopasowane i zapewniają ściśle określony zakres ruchomości. Złamania w obrębie stawu są wynikiem wymuszonego ruchu, najczęściej skutkującego uszkodzeniem jednej bądź wielu kostek, tzw. złamania jedno- dwu- lub trójkostkowe (kostką tylną określa się tylną krawędź kości piszczelowej). Inna klasyfikacja dzieli złamania pod względem ustawienia stopy i wektorów sił działających podczas urazu, które skutkują określonym wzorem złamania. Złamania kości skokowej występują znacznie rzadziej, ale kiedy już do nich dojdzie, następstwa zazwyczaj są bardzo poważne. Warto zwrócić uwagę, że urazom kostnym towarzyszą zwykle urazy aparatu więzadłowego stawu skokowego oraz więzozrostu piszczelowo-strzałkowego. Sytuacja, w której dochodzi do oderwania fragmentu kostnego, będącego miejscem przyczepu więzadła na skutek pociągania, w przypadku skręcenia bądź zwichnięcia stawu skokowego nazywana jest złamaniem awulsyjnym.
W przypadku leczenia złamań w obrębie stawu skokowego należy zwrócić szczególną uwagę na odtworzenie prawidłowego ustawienia kości skokowej i widełek kostnych, tzn. stosunków anatomicznych oraz ciągłości powierzchni stawowych każdej z wymienionych struktur. To z kolei może się wiązać z koniecznością naprawy nie tylko struktur kostnych, ale również wspomnianych wyżej tkanek miękkich. Nigdy nie należy lekceważyć ani pomijać nawet niewielkiego przemieszczenia złamania, czy też uszkodzenia więzozrostu. Zaburzenie dokładnego dopasowania stawu skokowego skutkuje nieprawidłowym przenoszeniem ogromnego obciążenia, co w stosunkowo krótkim czasie może doprowadzić do powstania zmian artrotycznych stawu (zniszczenie powierzchni chrzęstnych), a to z kolei bardzo istotnie ogranicza dalsze możliwości terapeutyczne (usztywnienie lub proteza stawu).
Objawy złamania w obrębie stawu skokowego
- ból, czasem promieniujący do stopy lub kolana, uniemożliwiający obciążanie kończyny, pojawiający się najczęściej podczas chodzenia,
- obrzęk,
- zasininie okolicy złamania,
- niekiedy deformacja stawu,
- ograniczenie lub zwiększona ruchomość stawu.
Diagnostyka złamania w obrębie stawu skokowego
Poza badaniem podmiotowym i klinicznym, konieczne jest zdjęcie RTG stawu skokowego z wykonaniem dodatkowej projekcji Mortise w celu uwidocznienia widełek kostnych. Przy bardziej skomplikowanych urazach lub przy podejrzeniu złamania zmęczeniowego, niewidocznego w RTG, nieocenioną pomoc oferuje badanie tomografii komputerowej z możliwością stworzenia kostnego modelu 3D. W przypadku złamań awulsyjnych oraz przy dokonywaniu oceny tkanek miękkich, niezbędne jest wykonanie badania rezonansem magnetycznym.
Leczenie złamania w obrębie stawu skokowego
W zależności od rozległości uszkodzenia leczenie może obejmować unieruchomienie kończyny w sztywnym opatrunku podudziowym w pozycji neutralnej stopy (nieprzemieszczone złamania oraz awulsyjne) oraz zakaz obciążania kończyny na 6 tygodni. Po tym czasie, można zazwyczaj całkowicie zrezygnować z gipsu lub zastąpić go butem ortopedycznym typu Walker, wdrażając fizjoterapię oraz stopniowe obciążanie kończyny.
W przypadku bardziej skomplikowanych złamań – wielokostkowych, przemieszczonych, a także kiedy pacjentowi zależy na szybkim powrocie do sprawności, zalecaną metodą jest otwarta redukcja złamania, tj. przywrócenie anatomicznego ustawienia odłamów oraz fiksacja wewnętrzna płytą i śrubami, drutami K, śrubami ciągnącymi, śrubami Herberta, bądź też fiksacja zewnętrzna dedykowanym aparatem. W przypadku uszkodzenia więzozrostu piszczelowo-strzałkowego, stabilność połączenia uzyskuje się poprzez zastosowanie śrub więzozrostowych lub innych implantów, np. FiberTape. Jeżeli doszło do uszkodzenia powierzchni stawowej stawu skokowego, zabieg należy rozszerzyć o artroskopię i dokładne odtworzenie powierzchni pod kontrolą wzroku.
Dostęp do okolicy złamania uzyskuje się poprzez pionowe łukowate cięcie w okolicy kostki bocznej lub przyśrodkowej, o długości od 4 do 12 cm w zależności od złamania. W niektórych przypadkach (złamania wielokostkowe) wymagane są dwa cięcia.
Po zastosowaniu fiksacji wewnętrznej, kończynę zabezpiecza się w opatrunku sztywnym podudziowym, jednak okres jej unieruchomienia można skrócić nawet do 3 tygodni. Po tym czasie wdraża się stopniowe obciążanie kończyny oraz fizjoterapię. Implanty można usunąć zwykle po ok. 12 miesiącach od zabiegu, jednak w przypadku braku dolegliwości nie jest to konieczne.
Leczenie zachowawcze lub operacyjne jest pierwszym krokiem skomplikowanego procesu terapeutycznego, którego celem jest powrót pacjenta do sprawności. Wcześnie wdrożona fizjoterapia polega na nauce chodzenia o kulach oraz wzmocnieniu mięśni kończyny dolnej. Po usunięciu unieruchomienia, terapia skupia się na odbudowie siły mięśniowej, czucia głębokiego oraz na zwiększeniu zakresu ruchomości stawu. Dopiero takie kompleksowe postępowanie jest w stanie przywrócić złożoną funkcję stawu skokowego i możliwość sprawnego poruszania.