Terapia manualna to proces leczenia, w którym terapeuta, wykorzystując odpowiednie chwyty i manipulacje, stosuje specjalistyczne techniki diagnostyczno-lecznicze nakierowane na wykrywanie i leczenie zaburzeń w obrębie stawów, więzadeł, mięśni oraz wzorców postawy, wzorców ruchowych i oddechowych. Terapię manualną zaleca się najczęściej w przypadku zmniejszenia lub ograniczenia zakresu ruchu, w stanach przeciążeniowych, nerwobólach, stanach wzmożonego napięcia mięśni, zaburzeniach postawy ciała, w urazach sportowych, a także w leczeniu pooperacyjnym.
Terapia manualna, ze względu na swoją specyfikę, składa się z diagnostyki oraz terapii. W ramach diagnostyki wykonywane są badania ogólne, badania manualne i testy ruchowe, natomiast w terapii stosowana jest szeroka gama technik manipulacji, mobilizacji, trakcji, kompresji, terapii tkanek miękkich i terapii nerwowo-mięśniowych.
Zdaniem fizjoterapeutów Carolina Medical Center terapia manualna jest najbardziej efektywną metodą rehabilitacji, która pozytywnie wpływa na poprawę ruchomości w stawach i na zmniejszenie, a nawet zniwelowanie dolegliwości bólowych.
- Ortopedyczna Terapia Manualna (OMT)
Terapia zajmująca się dysfunkcjami narządu ruchu, której celem jest zmniejszenie dolegliwości bólowych i poprawa ruchomości w stawach. Częścią tej terapii są manualne mobilizacje tkanki mięśniowej, stawów i układu nerwowego. Jest to jedna z najbardziej znanych metod postępowania terapeutycznego. Składa się z obszernej diagnostyki (oceny biomechanicznej i funkcjonalnej) dzięki, której fizjoterapeuta może ocenić stan pacjenta.
Na tej podstawie wybiera odpowiednią metodę leczenia. W zależności od rodzaju dysfunkcji stosuje się różne techniki terapeutyczne. Jeśli u pacjenta stwierdzono ograniczoną ruchomość stawu, tzw. hypomobilność, fizjoterapeuta stosuje metody zwiększające ruchomość, jak np. mobilizacje stawów, nerwów, czy tkanek miękkich. Jeśli jednak ruchomość ta jest zbyt duża – tzw. hipermobilność, podejmuje się leczenie zmniejszające jego ruchomość (np. ćwiczenia stabilizujące).
- IAOM (ang. Internationale Academy of Orthopedic Medicine)
To system szkoleń dla fizjoterapeutów z dziedziny medycyny ortopedycznej i terapii manualnej. W terapii, która uwzględnia koncepcje IAOM, ważną rolę odgrywa diagnostyka. Zalicza się do niej obszerny wywiad przeprowadzony z pacjentem oraz testy kliniczne, oceniające jakość i zakres ruchu, a także biomechanikę. Fizjoterapeuta dzięki nim jest w stanie dokładnie określić miejsce uszkodzenia.
Podczas terapii odblokowuje stawy i przywraca zaburzoną biomechanikę za pomocą stosowania odpowiednich technik mobilizacji, a także manipulacji. Koncepcja ta wykorzystywana jest w celu odzyskania sprawności stawów obwodowych i kręgosłupa.
Akceptacja merytoryczna: mgr Jakub Placzki
Koncepcja ta ma określony tok postępowania. Składa się z wywiadu z pacjentem, badań (do których można zaliczyć: ocenę mechaniki stawów, jakości ruchu, identyfikację czynników wywołujących ból) oraz terapii. Warto wspomnieć, że terapia manualna wg koncepcji Maitland prowadzona jest indywidualnie dla każdego pacjenta. W koncepcji tej, prócz terapii manualnej – mobilizacji i manipulacji stawów, wykorzystywane są także techniki neurodynamiczne, ćwiczenia stabilizacyjne i wzmacniające oraz stretching. Ważnym elementem terapii, który pomaga osiągnąć jak najlepsze efekty terapeutyczne w możliwie najkrótszym czasie, jest systematyczne wykonywanie ćwiczeń wskazanych przez fizjoterapeutę w domu.
Akceptacja merytoryczna: mgr Jakub Placzki
Metoda leczenia manualnego stawów kręgosłupa, która ukierunkowana jest na przeprowadzenie dokładnej diagnostyki i na jej podstawie wprowadzenie odpowiedniego postępowania terapeutycznego. Dokładna analiza zdjęć RTG i badanie palpacyjne pozwala na skuteczne usunięcie dysfunkcji. Metoda ta znajduje zastosowanie w dolegliwościach bólowych pochodzenia kręgosłupowego (np. bólach głowy – m.in. bóle migrenowe, szyi i kończyn), przy dyskopatii (przepukliny, wypukliny krążka międzykręgowego), przy rwie kulszowej, udowej, ramiennej i bólach w obrębie miednicy.
Manualne badanie według założeń metody przeprowadzane jest pod kątem prawidłowego ustawienia przestrzennego kości kręgosłupa i miednicy. Według dr. Ackermanna niewłaściwe ich ułożenie może nieść za sobą powstanie kolejnych patologii, np. w obrębie odcinka szyjnego kręgosłupa. Poprzez badanie palpacyjne miednicy i wykonanie pomiaru długości kończyn dolnych, fizjoterapeuta jest w stanie dokładnie określić pozycję stawów krzyżowo-biodrowych i położenie kości krzyżowej względem piątego kręgu lędźwiowego. Pozostałe dostępne techniki palpacyjno-diagnostyczne pozwalają na dokładne określenie miejsca i rodzaju zablokowania poszczególnych odcinków kręgosłupa i stawów obwodowych.
W terapii tej duże znaczenie ma tzw. fenomen sekundowy, który pozwala na precyzyjne określenie, czy widoczne zmiany w ustawieniu przestrzennym, wiążą się z problemem funkcjonalnym (odruchowym), czy strukturalnym. Informacja ta ma podstawowe znaczenie w dalszym postępowaniu terapeutycznym.
Zaletą metody dr. Ackermanna jest to, że pozwala ona na działanie w miejscu przyczyny schorzenia i odblokowuje ten odcinek kręgosłupa, który powodował bóle. Cała terapia z zastosowaniem tej metody składa się z ok. 3-6 zabiegów.
Akceptacja merytoryczna: mgr Jakub Placzki
Zwane miękkimi terapiami manualnymi, polegają na wykorzystywaniu szeregu technik manualnych w celu zmniejszenia lub usunięcia napięć struktur mięśniowo-powięziowych i wyeliminowaniu patologii układu mięśniowo-powięziowego (ścięgien, mięśni, więzadeł oraz powięzi) i układu trzewnego (terapie wisceralne).
Miękkie terapie manualne znajdują zastosowanie w leczeniu mięśniowo-powięziowych zespołów bólowych (np. kręgosłupa), przy chorobach reumatycznych i zwyrodnieniowych, wadach postawy, a także w przypadku, gdy pacjent uskarża się na sztywność mięśni i ma ograniczone ruchy. Stosowane są także podczas leczenia blizn i obrzęków, ze względu na fakt, że terapia ta uważana jest za bezpieczną i nieinwazyjną.
W terapii tkanek miękkich fizjoterapeuci stosują różne techniki. Należą do nich: techniki energizacji mięśni (Muscle Energy Techniques), mięśniowo-powięziowe rozluźnienie (Myofascial Release), techniki rozluźnienia pozycyjnego (Positional Release Techniques), techniki aktywnego rozluźniania (Aktive Tissue Release), techniki masażu tkanek głębokich (Deep Tissue Massage) oraz techniki punktów spustowych (Trigger Points Therapy). Wszystkie te metody składają się z obszernej diagnostyki – oceny funkcjonalnej oraz oceny układu narządu ruchu. Dobór odpowiedniej techniki terapii manualnej tkanek miękkich uzależniony jest od rodzaju dysfunkcji. Powyższe metody mają za zadanie przyspieszyć regenerację tkanek przez ich rozluźnienie i zlikwidowanie zrostów. Poprawia to elastyczność mięśni i powięzi, co w konsekwencji przyczynia się do zmniejszenia bólu i przywrócenia prawidłowego zakresu ruchu.
- Manipulacje krótkodźwigniowe HVLA
Technika manipulacyjna wykorzystywana w terapii manualnej, w osteopatii, w chiropraktyce oraz w pokrewnych dziedzinach medycznych. Uznawana jest za najbardziej efektywną, bezpieczną i prawie bezbolesną metodę manipulacji stawowych. Wykorzystuje się ją do korekcji i mobilizacji stawów.
Technika ta sprawdza się w stanach ostrych, często przynosząc natychmiastową ulgę. Jej efekty są nie tylko widoczne w zmniejszeniu dolegliwości bólowych, ale także w zwiększeniu zakresu wykonywania ruchu. Pozytywnie wpływa na układ nerwowy (zmniejszenie ucisku na struktury nerwowe), krwionośny (zwiększenie i poprawa dynamiki krążenia), limfatyczny i mięśniowo-szkieletowy.
Skrót angielski HVLA (High Velocity Low Amplitude) można przetłumaczyć jako duża prędkość i niska amplituda. W praktyce opisuję zabieg manipulacji, który polega na jednorazowym użyciu siły przez fizjoterapeutę o niskiej amplitudzie lecz dużej szybkości w określonym kierunku na staw pacjenta. Prowadzi to do słyszalnego „kliknięcia” oraz odruchowego zmniejszenia spazmu mięśniowego w obrębie stawu oraz tkankach powiązanych z nim neurologicznie.
Akceptacja merytoryczna: mgr Mateusz Pepłowski
- Manipulacje powięziowe wg Luigi Stecco
To jedna z technik terapii manualnej, która uwzględnia holistyczne podejście do narządu ruchu, traktując poszczególne struktury jak pojedyncze ogniwa łańcucha tkankowego, którego całość tworzy powięź.
Niezwykle istotnym elementem terapii wg włoskiego fizjoterapeuty jest przeprowadzenie wywiadu z pacjentem, podczas którego rehabilitant pyta o wszelkie urazy, operacje i dolegliwości bólowe. Jest to dość istotne, ze względu na fakt, że powięź łączy ciało człowieka w jedną całość, a jej napięcia mogą przemieszczać się zarówno wzdłuż, jak i wszerz układu mięśniowo-szkieletowego. Warto podkreślić, że objawy urazów, do których doszło dużo wcześniej mogą ujawnić się dopiero po kilku latach, w wyniku ograniczenia ruchomości powięzi.
Po przeprowadzaniu wywiadu fizjoterapeuta ocenia postawę ciała i określa zakres ruchu poprzez wykonanie testów ruchowych i badań palpacyjnych. W ten sposób ocenia, w których miejscach na ciele ruchomość powięzi jest zmieniona i w jaki sposób rozchodzą się napięcia w ciele pacjenta. Następnie wykonuję głęboką manipulację wybranych punktów powięzi poprzez rozcieranie. Należy zaznaczyć, że bezpośrednio po wizycie u fizjoterapeuty zmniejszone zostają ogólne dolegliwości bólowe pacjenta, jednakże punkty opracowane przez fizjoterapeutę mogą być tkliwe przez pewien czas po rehabilitacji. Wynika to z reakcji zapalnej, która zachodzi w tych punktach. Ewentualne zwiększenie tkliwości manipulowanych miejsc jest chwilowe i nie powinno trwać dłużej niż 2-3 dni.
Akceptacja merytoryczna: mgr Marcin Kotlarski
- Flossing, technika bandażowania
Dopełnia i wspomaga terapię manualną, terapię w obrębie układu mięśniowo-powięziowego, a także regenerację po urazie i trening funkcjonalny. Skutecznie poprawia zakres ruchu i obniża odczuwanie bólu. Technika ta przeznaczona jest dla osób w ostrych, jak i chronicznych stanach urazowych wraz z występującym ograniczeniem zakresu ruchu. Flossing jest podobny do technik stabilizacyjnych, jednakże wykorzystuje on dużo większe siły, przez co staje się bardziej efektywny.
Przy technice Flossingu stosuje się elastyczne, miękkie, gumowe taśmy, tzw. Flossband, które owija się wokół kontuzjowanej części ciała – samego stawu oraz sąsiadujących tkanek. Dzięki nim dochodzi do natychmiastowego ucisku, co w konsekwencji przyczynia się do wzrostu ciśnienia w tkankach okołostawowych oraz prowadzi do obniżenia ciśnienia kapilarnego w naczyniach włosowatych.
Ucisk utrzymywany jest maksymalnie przez kilka minut (od dwóch do pięciu), podczas których pacjent wykonuje ruchy bierne (wspomaga go terapeuta) lub czynne. Po zakończonym zabiegu, czyli usunięciu taśmy, w większości przypadkach następuje poprawa ruchomości w stawie i poprawa mobilności powięzi mięśni.
Akceptacja merytoryczna: mgr Damian WIśniewski
