Jest zaliczane do grupy chorób reumatycznych, powstających w wyniku agresji własnego układu odpornościowego na komórki błony maziowej. W przypadku zapalenia reaktywnego przyczyną autoagresji jest stymulacja układu odpornościowego przez czynnik zewnętrzny. Zwykle jest to bakteria, a najczęściej paciorkowiec ropotwórczy (Streptococcus pyogenes), który odpowiada za takie pospolite i częste u dzieci schorzenia, jak angina i szkarlatyna. Zapalenia reaktywne obserwuje się także po infekcjach innymi drobnoustrojami, bakteriami, wirusami (zwłaszcza cytomegalowirusem CMV), pierwotniakami (lamblioza), czy mykoplazmami. Uważa się, że znaczenie ma także obecność antygenu HLA B27, który jest związany z ryzykiem rozwoju przewlekłych schorzeń tkanki łącznej (jak np. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa) w przyszłości.
Objawy reaktywnego zapalenia stawów
Zapalenie reaktywne zwykle pojawia się od dwóch do kilku tygodni po przebytej infekcji, czasem trudno jest ustalić czas, ponieważ infekcja mogła mieć słabe objawy i zostać przeoczona lub zbagatelizowana.
Zapalenia reaktywne mogą mieć dużą liczbę różnych, niecharakterystycznych objawów. Jednak najczęstszymi są: bolesność podczas ruchu oraz ograniczona ruchomość stawu. Skóra nad stawem zazwyczaj nie ma obrażeń, a jej temperatura jest w normie. Zwykle bóle nie są bardzo nasilone, a podstawowym objawem może być utykanie przez dziecko. Często ból może lokalizować się w innym stawie, niż rzeczywiście zajęty – typowym objawem są bóle kolan, przy zajęciu stawu biodrowego. Zapalenie może też obejmować większą liczbę stawów. W niektórych przypadkach mogą wystąpić zmiany na skórze oraz w błonach śluzowych. W przypadku skóry, mogą pojawić się objawy o charakterze plamicy (zwłaszcza w przebiegu szkarlatyny) oraz nasilone zmiany trądzikowe. W obrębie jamy ustnej mogą wystąpić nadżerki, a na paznokciach zmiany troficzne.
Poza reaktywnym zapaleniem stawów mogą pojawić się stany zapalne także pozastawowe, takie jak: zapalenie cewki moczowej, pęcherza moczowego, stan zapalny jąder i najądrzy (zwłaszcza jako powikłanie świnki), zapalenie spojówek. Może wystąpić także zapalenie żołądka i jelit z powiększeniem węzłów chłonnych krezki, a także zapalenia mięśnia sercowego z zaburzeniami przewodnictwa przedsionkowo-komorowego.
Dodatkowo mogą pojawić się dolegliwości ogólne, takie jak: gorączka, zmęczenie związane z ogólnym osłabieniem organizmu, dreszcze itp.
Diagnostyka reaktywnego zapalenia stawów
W celu zdiagnozowania reaktywnego zapalenia stawów wykonuje się badania krwi, moczu i stolca (z tym, że w momencie pojawienia się objawów stawowych posiewy są ujemne, a o właściwym rozpoznaniu stanowią serologiczne badania i rozpoznanie swoistych przeciwciał, oraz badań takich jak poziom antystreptolizyny ASO). Wskazane jest także wykonanie badań w kierunku boreliozy, której objawy mogą przypominać zapalenie reaktywne, a nie zawsze jesteśmy w stanie ustalić czy dziecko miało kontakt z kleszczem, czy nie.
Pełna diagnostyka ma na celu wykrycie pierwotnego zakażenia i znalezienia głównej przyczyny. Może się także opierać na badaniach RTG stawu (pomimo, że zmiany są niespecyficzne) oraz na badaniach płynu stawowego. Dodatkowo proponuje się wykonanie badania na oznaczenie antygenu HLA B27
Leczenie reaktywnego zapalenia stawów
W przypadku reaktywnego zapalenia stawu leczenie opiera się na leczeniu zachowawczym. Podstawowymi medykamentami są niesterydowe leki przeciwzapalne oraz leki przeciwbólowe. Jeśli udaje się rozpoznać pierwotny patogen, może zostać zaproponowane leczenie przyczynowe antybiotykiem (penicylina w wypadku paciorkowców, makrolidy w przypadku mykoplazm) oraz lekami przeciwpierwotniakowymi.
U dzieci przebieg choroby jest znacznie łagodniejszy niż u dorosłych. Objawy po leczeniu zachowawczym potrafią całkowicie zniknąć. Nawracające reaktywne zapalenie stawów, jest wskazaniem do rozpoczęcia diagnostyki w kierunku Młodzieńczego Idiopatycznego Zapalenia Stawów, oraz wiąże się z ryzykiem rozwoju Reumatoidalnego Zapalenia Stawów lub innych chorób autoimmunologicznych w późniejszym wieku.