Skolioza nie jest uważana za wadę postawy, tylko za chorobę – w rzeczywistości stanowi ciężkie zniekształcenie trójpłaszczyznowe kręgosłupa. Powszechnie jednak uważa się, że skolioza to wada postawy w płaszczyźnie czołowej.
W odróżnieniu od wad postawy, skolioza jest schorzeniem jasno i precyzyjne zdefiniowanym. Do postawienia diagnozy, zgodnie z definicją, konieczne jest stwierdzenie skrzywienia bocznego kręgosłupa przekraczające 10° w płaszczyźnie czołowej, mierzone metodą Cobba, na zdjęciu rentgenowskim. W związku z czym, nie można mówić o skoliozie bez wykonanego badania rentgenowskiego całego kręgosłupa w pozycji stojącej.
Określenie „skolioza” jest nadużywane w mowie potocznej oraz przez media. Niestety, również i w środowisku medycznym. Lekarze POZ, radiolodzy oraz fizjoterapeuci zbyt często używają tego określenia zamiennie z postawą skoliotyczną. Należy pamiętać, że nie każde skrzywienie kręgosłupa jest skoliozą, jak również nie każdy opis radiologa, zawierający sformułowanie „skolioza” uprawnia do jej rozpoznania.
Postawienie rozpoznania skoliozy, która jest poważną chorobą narządu, ruchu jest obciążeniem dla pacjenta i ma istotny wpływ na dalsze etapy leczenia oraz rokowanie co do rozwoju schorzenia.
Rodzaje skoliozy
Skolioza jest deformacją wielopłaszczyznową i składa się z następujących składowych:
- skrzywienie w płaszczyźnie czołowej – boczne skrzywienie kręgosłupa,
- skrzywienie w płaszczyźnie strzałkowej – lordo- lub kyfo- skolioza,
- skrzywienie w płaszczyźnie poziomej – rotacja i torsja kręgów.
W praktyce klinicznej skoliozy dzieli się na pierwotne (idiopatyczne), gdy nie jest znana jej przyczyna, oraz wtórne, gdzie przyczyną może być wada wrodzona kręgosłupa lub inne schorzenie, najczęściej nerwowo-mięśniowe. W 85% przypadków skolioz, są to schorzenia idiopatyczne, nie mające związku z trybem życia lub poziomem aktywności dziecka. Częstość występowania skoliozy jest stała i waha się między 2% a 3% populacji ogólnej według Scoliosis Research Society.
Skolioza może się rozwinąć u dzieci i młodzieży w każdym wieku. Jednakże prędkość progresji, czyli powiększania się skrzywienia, wiąże się z okresami przyspieszonego wzrostu pacjenta. Dlatego, jeśli u młodszego dziecka zostanie zdiagnozowana skolioza, tym gorsze rokowanie, co do jej progresji i większe ryzyko pogorszenia w czasie dalszego rozwoju dziecka. Z uwagi na wiek rozpoznania, skoliozy dzielimy na wczesnodziecięce – do 3. roku życia, dziecięce – między 3., a 10. rokiem życia oraz młodzieńcze, najczęstsze, rozpoznawane w okresie dojrzewania.
Skolioza może mieć charakter nabyty i mieć związek z guzami kości lub przepukliną krążka międzykręgowego. Dzieci chore na dystrofię mięśniową lub porażenie mózgowe, ze względu na niedostateczny rozwój mięśni, mogą rozwinąć skoliozę nabytą, tzw. neurogenną, która przeważnie ma ciężki przebieg z szybką progresją i wymaga leczenia operacyjnego. Przyczyną skolioz nabytych są także przebyte choroby płuc (zwłaszcza, jeżeli były prowadzone zabiegi, takie jak pneumonektomia).
Skolioza może też mieć charakter wrodzony, związany z wrodzoną wadą kręgów. W tych przypadkach decyzja o leczeniu zależy od tego czy wada postępuje, czy jest stabilna. Leczenie skolioz wrodzonych jest operacyjne.
Skolioza prowadzi do zaburzeń równowagi ciała i przesuwa środek ciężkości ciała, co w wieku dorosłym może wiązać się z przyspieszeniem rozwoju zmian zwyrodnieniowych. Powszechnie uważa się, że skoliozy idiopatyczne poniżej 20 stopni według skali Cobba nie będą progresywne i nie przyspieszą rozwoju zmian zwyrodnieniowych. Skoliozy powyżej 30 stopni według skali Cobba będą rozwijały się nadal, nawet po zakończeniu rozwoju pacjenta i w tych przypadkach rozważa się leczenie operacyjne już w wieku dorosłym.
Test Rissera
Dla lekarza prowadzącego pacjenta z rozpoznaniem skoliozy idiopatycznej, najbardziej istotna jest ocena ryzyka progresji skoliozy, czyli ryzyka nasilenia wady i ryzyka pogorszenia stanu pacjenta. Oceny takiej dokonuje się biorąc pod uwagę wynik testu Rissera – wiek pacjenta oraz kąt Cobba. Test Rissera jest to ocena stopnia dojrzałości miednicy na rentgenogramach. Wynik testu „0” oznacza miednicę całkowicie niedojrzałą, a „V” oznacza całkowicie dojrzałą. Im niższy wynik testu Rissera, tym większe ryzyko progresji, a tym samym intensywniejsze leczenie pacjenta.
Największe ryzyko przyspieszenia progresji jest u pacjentów z wynikami testu Rissera I-III. Rehabilitacja, która wcześniej stanowiła podstawę leczenia skolioz, ma aktualnie zdecydowanie mniejsze znaczenie. Na początku lat 90., po badaniach klinicznych rozwiany został mit o skuteczności tzw. gorsetu mięśniowego w leczeniu tej deformacji. Jednak należy zalecać chorym kontynuację ćwiczeń ogólnorozwojowych w celu poprawy ogólnej wydolności organizmu. We wszystkich przypadkach skolioz ćwiczenia są wskazane jako leczenie wspomagające. Mają one znaczenie przede wszystkim u dzieci z bólem kręgosłupa, nadmierną kyfozą piersiową (kyfoskoliozą), a także w przypadkach nadmiernego napięcia mięśni tułowia i kończyn.
Stosowanie gorsetów jest standardowo zalecane u pacjentów ze skoliozą powyżej 20 stopnia. Gorset jest ortezą tułowia, która opiera się na wykorzystaniu układu wielokrotnych trójpunktowych sił korekcyjnych zorientowanych w trójwymiarowej przestrzeni. Jest wykonywany indywidualnie i budowany pod konkretnego pacjenta. Leczenie pacjentów przy pomocy gorsetu opiera się na wykorzystaniu procesu wzrastania do uzyskania korekcji. Metoda ta ma zastosowanie u pacjentów niedojrzałych, będących jeszcze w okresie wzrostu (test Rissera 0-III). Młodzież z wynikiem testu Rissera IV i V nie odniesie korzyści ze stosowania gorsetu.
Kąt Cobba – określa skrzywienie pierwotne
Ogólne zasady postępowania w skoliozie dzielą dzieci na grupy w zależności od kąta Cobba:
- kąt poniżej 10 stopni nie uprawnia do rozpoznania skoliozy, ale nakazuje kontrolować dziecko jeden raz w roku. Niekiedy zleca się również ćwiczenia korekcyjne;
- dzieci ze skoliozą poniżej 20 stopni podlegają kontroli RTG co 6 do 12 miesięcy, w zależności od dojrzałości.
Leczenie skoliozy
Podstawą leczenia skolioz jest leczenie nieoperacyjne, które polega na kontroli, rehabilitacji i gorsetowaniu.
Leczenie operacyjne jest stosowane stosunkowo rzadko, ponieważ metody nieoperacyjne i gorsety są skuteczne w zapobieganiu progresji skoliozy. Nie mniej u części pacjentów, nawet pomimo przestrzegania zaleceń nie udaje się powstrzymać procesu postępu deformacji.
Kwalifikacja do leczenia operacyjnego dotyczy pacjentów niedojrzałych, którzy nie zakończyli rozwoju układu kostnego (test Rissera 0-III), a stwierdza się u nich postępującą skoliozę powyżej 25° (progresja 5° w ciągu 6 misięcy). Do leczenia operacyjnego kwalifikuje się pierwotnie pacjentów niedojrzałych, w przypadku których stwierdzono w pierwszym badaniu skoliozy na poziomie 30° – 40°.
W wypadku osób z dojrzałym układem szkieletowym (wyniki testu Rissera IV lub V i kątem Cobba 30 – 40°) wskazana jest kontrola RTG co 2 –3 lata, ponieważ skoliozy powyżej 30° mogą ulegać progresji przez całe życie. W wypadku stwierdzenia ich progresowania lub pojawienia się dolegliwości bólowych i narastających zmian zwyrodnieniowych rozważa się także leczenie operacyjne.
Niezależnie od stopnia dojrzałości, do leczenia operacyjnego kwalifikuje się pacjentów ze skrzywieniami powyżej 40 stopni według skali Cobba.
Leczenie operacyjne skoliozy nie prowadzi do całkowitej korekcji skrzywienia, ale zapobiega jego progresji. Średnia korekcja skrzywienia wynosi 70 – 80%, a średnia derotacja wynosi około 200.
Kompleks psychiczny a skolioza
Istotnym problemem towarzyszącym skoliozie, jak też i innym wadom i deformacjom jest kompleks psychiczny. Obecność garbu żebrowego na plecach i zniekształcenia tułowia mogą być przyczyną braku akceptacji własnego ciała. W następnej kolejności pojawia się wstyd, stres i obniżenie nastroju, pewności siebie oraz obniżenie motywacji pacjenta, co może skutkować rozwojem depresji, a nawet i próbami samobójczymi.